ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని GI ట్యాగ్‌ల జాబితా మరియు వాటి ప్రాముఖ్యత

ఆంధ్రప్రదేశ్ నుండి ఇప్పటి వరకు 20 ఉత్పత్తులు భౌగోళిక సూచిక (జిఐ) ట్యాగ్స్ పొంది ఉన్నాయి. వీటిలో కొండపల్లి తోలు బొమ్మలు, బందరు లడ్డు, ఉప్పాడ చీరలు, అరకు కాఫీ వంటి పలు ఉత్పత్తులు ఉన్నాయి. వీటిలో అత్యధికంగా ఉత్పత్తులు హస్తకళా కేటగిరిలో జిఐ ట్యాగ్ పొంది ఉన్నాయి.

1. కొండపల్లి బొమ్మలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

కొండపల్లి కొయ్య బొమ్మలు 2007లో హస్తకళల విభాగంలో ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రం నుండి జీఐ గుర్తింపు పొందాయి. ఇవి కృష్ణా జిల్లా, ఇబ్రహీంపట్నం మండలానికి చెందిన కొండపల్లి గ్రామంలో రూపొందిచబడతాయి. ఇవి కొండపల్లి కొయ్యబొమ్మలుగా ప్రసిద్ధి చెందాయి. రాజస్థాన్ నుంచి 16వ శతాబ్దంలో వలసవచ్చిన నిపుణులు తరతరాల వారసత్వంగా ఈ బొమ్మలు రూపొందిస్తూంటారు. ఈ బొమ్మలు రూపొందించే నిపుణుల్ని ఆర్య క్షత్రియులుగా పిలుస్తూంటారు. ఈ బొమ్మల తయారీకి తేలికైన పొణికి చెక్క అనే ప్రత్యేక కలప ఉపయోగిస్తారు.

ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని అనేక ఆలయాల్లో గరుడు, నంది, సింహం, వాహనాలు వంటి విగ్రహాలను వీరి పూర్వీకులు చెక్కినట్టుగా చెప్తారు. కొండపల్లి బొమ్మలు తేలికైన పొణికి చెక్కతో తయారు చేస్తారు. ముందుగా చెక్క మీద తయారు చేయవలసిన బొమ్మ ఆకారాన్ని చెక్కి, తరువాత రంపపు పొట్టు, చింత గింజల పొడితొ కావలసిన ఆకారంలో మలుస్తారు.

ఆ తర్వాత బొమ్మలకు ప్రత్యేకంగా వేరే అతకవలసిన భాగాలు, మార్పులు చేస్తారు. వాటికి సున్నం పూసి ఎండపెడతారు. ఆ తరువాత ఆరిన సున్నంపై రంగులు పూస్తారు. కొండపల్లి బొమ్మలు అంతర్జాతీయంగా ప్రసిద్ధి చెందినవి. వీటిలో ఏనుగు అంబారి మావటివాడు, నాట్యం చేస్తున్న నృత్యకళాకారిణిలు, పల్లెలలొ తలపాగా పంచె కట్టుకొన్న పురుషులు, చీరలు కట్టుకొన్న స్త్రీలు, పురాణ పురుషుల బొమ్మలు ముఖ్యమైనవి. అలానే పౌరాణిక ప్రముఖులు, పక్షులు, జంతువులు, పండ్లు, కూరగాయలు, ఇళ్ళు మొదలైన ఎన్నో రూపాల్లో ఈ బొమ్మలు తయారు చేస్తారు.

2. బందరు లడ్డు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

బందర్ లడ్డు ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని కృష్ణా జిల్లా మచిలీపట్నంలో ఉత్పత్తి చేయబడే ఒక పాపులర్ స్వీట్. ఇది 2017లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి ఆహార ఉత్పత్తుల కేటగిరిలో ఆంధ్రప్రదేశ్ నుండి జిఐ గుర్తింపు పొందింది. దీనిని శనగ పప్పు, బెల్లం పాకం, నెయ్యితో తయ్యారు చేస్తారు. ఈ లడ్డు ఇండియాతో పాటుగా అమెరికా, ఐరోపా దేశాలకు ఏటా వేల కిలోలలో ఎగుమతి అవుతోంది.

బందరు లడ్డూకి 77 సంవత్సరాల చరిత్ర ఉంది. ఇది దిల్లీ సుల్తానుల కాలంలో మహారాష్ట్ర, మధ్యప్రదేశ్‌ సరిహద్దున ఉండే బుందేల్‌ఖండ్‌ ప్రాంతం నుంచి మచిలీపట్నంలోని బందరుకు వలస వచ్చిన బొందిలీలు ఈ లడ్డు తయారీ ప్రారంభించారని చరిత్రకారులు చెబుతున్నారు. మొదట్లో సన్నకారప్పూసని తయారుచేసే ఆ కుటుంబాలు, ఆ పూసని బెల్లంపాకంతో కలిపి తొక్కి లడ్డూలని తయారు చేసెవారు అని చెబుతుంటారు. అందుకే దీనిని తొక్కుడు లడ్డూ అని కూడా పిలుస్తారు.

3. బనగానపల్లె మామిడి | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

బనగానపల్లె మామిడి (బంగనపల్లి మామిడి) అనేది ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని నంద్యాల జిల్లా బనగానపల్లెలో ఉత్పత్తి చేయబడిన మామిడి రకం. రాష్ట్రంలోని మొత్తం మామిడి సాగు విస్తీర్ణంలో ఇది ఒక్కటే 70% పండించ బడుతుంది. వీటిని మొదట అప్పటి కర్నూలు జిల్లాలోని బనగానపల్లె సంస్థానంలోని నవాబు మీర్‌ గులాం అలీఖాన్‌ వ్యక్తిగత కోరికతో విరివిగా పండించేవారు. అందుకే దీనికి బనగానపల్లె మామిడిగా పేరు వచ్చింది. కాలక్రమంలో ఇది బంగినపల్లిగా మారింది. ఇది దాని పరిమాణం, రంగు, వాసన మరియు ప్రత్యేక రుచికి ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇది ప్రపంచ ప్రఖ్యాతి చెందిన మామిడి రకాలలో ఒకటి.

బంగనపల్లి మామిడి 2017లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి అగ్రికల్చర్ ఉత్పత్తుల కేటగిరిలో ఆంధ్రప్రదేశ్ మరియు తెలంగాణ రాష్ట్రాల నుండి జిఐ గుర్తింపు పొందింది. ప్రతి ఏటా పదివేల టన్నుల బంగినపల్లి మామిడి పండ్లు అమెరికా, బ్రిటన్‌ తదితర దేశాలకు ఎగుమతి అవుతాయి. ఒక్కో పండు రెండు కిలోల వరకు తూగుతుంది. ఏమాత్రం పీచు లేకుండా పూర్తిగా గుజ్జు మాత్రమే ఉండడం వీటి ప్రత్యేకత.

4. బొబ్బిలి వీణ | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

బొబ్బిలి వీణ కర్నాటక శాస్త్రీయ సంగీతంలో ఉపయోగించే ఒక పెద్ద తీగ వాయిద్యం. ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని విజయనగరం జిల్లా బొబ్బిలిలో కనుగొనబడిన కారణంగా దానికి బొబ్బిలి వీణగా పేరు వచ్చింది.  . వీణకు బొబ్బిలి అని పేరు పెట్టారు. దీనికి 2011లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది. బొబ్బిలి వీణ ఒక జాక్ చెక్కతో రూపొందించబడుతుంది.

ఈ వీణ తయారీ 17 వ శతాబ్దంలో పెద్ద రాయుడు పాలనలో ప్రారంభమైంది. ఆ కాలంలో వీణ వాయించడం దక్షిణ భారతదేశంలో ఒక సాధారణ అభ్యాసంగా ఉండేంది. ఈ వీణ యొక్క అభివృద్ధి ప్రక్రియ మూడు శతాబ్దాలకు పైగా పట్టిందని చరిత్ర చెబుతుంది. బొబ్బిలి రాజ్య పాలకులు సంగీతాన్ని ఇష్టపడేవారు, వారిలో చాలా మంది వీణ వాయించడం నేర్చుకున్నారు. అప్పటిలో బొబ్బిలి రాజ్యంలో సర్వసిద్ది కమ్యూనిటీ కళాకారులచే ఈ వీణ సరఫరా చేయబడేది. ఈ కళాకారులు గొల్లపల్లి గ్రామానికి చెందినవారు. ఈ సంగీత వాయిద్యాన్ని తయారు చేసే కళాకారుల సంఘం "బొబ్బిలి వీణ సంఘంగా పిలువబడుతుంది.

5. బుడితి బెల్ మరియు బ్రాస్ క్రాఫ్ట్ | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

బుడితి బెల్ మరియు బ్రాస్ క్రాఫ్ట్ అనేవి ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని శ్రీకాకుళం జిల్లాలోని బుడితి గ్రామంలో నెలకొన్ని ఉన్న పరిశ్రమ ఉత్పత్తులు. గ్రామంలో ఇత్తడి వంటి మిశ్రమంతో తయారు చేయబడిన ఉత్పత్తులు. ఈ గ్రామం సాంప్రదాయ మరియు ఆధునిక శైలులలో అందమైన లోహ హస్తకళల తయారీకి ప్రసిద్ధి చెందింది. దీనికి 2011లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది

ఈ ప్రాంతం ఇత్తడి పరిశ్రమకు ప్రసిద్ధి చెందినది. వీరు ప్రధానంగా దేవాలయ సామాగ్రి మరియు అలంకార వస్తువులను కంచు (కాపర్), ఇత్తడి (కాపర్ + జింక్)తో రుపొందిస్తారు. ఈ ఉత్పత్తులు 2008లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ పొందాయి.

6. ధర్మవరం చేనేత పట్టు చీరలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ధర్మవరం చేనేత పట్టు చీరలు మరియు పావడలు మల్బరీ సిల్క్ మరియు జరీతో చేతితో నేసిన వస్త్రాలకు ప్రసిద్ధి. ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని అనంతపురం జిల్లా ధర్మవరంలో ఇవి తయారు చేయబడతాయి. ఈ చీరలకు 120 యేండ్ల చరిత్ర ఉంది. ఈ చీరల తయారీకి కుండన్స్, చెమ్కీలు, రంగురాళ్ళు వంటివి ఉపయోగిస్తారు. దీనికి 2013లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

ఇతర చీరలతో పోల్చితే ధర్మవరం పట్టుచీరలు ఎంతో నాణ్యతను కలిగి ఉంటాయి. ధర్మవరం పెళ్ళి పట్టు చీరలు బాగా ప్రాచుర్యంలో ఉన్నాయి. ధర్మవరం పట్టు చీరకు జాతీయ స్థాయి మెరిట్ సర్టిఫికేట్ కూడా దక్కించుకుంది. ముఖ్యంగా వీటిలోని సంపంగి పట్టు చీరకు ఈ సర్టిఫికేట్ లభించింది. ఈ చీర జాతీయస్థాయిలో ధర్మవరం కీర్తిని ఇనుమడింపజేసినందుకు గాను డెవలప్‌మెంట్ కమీషనర్ ఫర్ హ్యాండ్ లూమ్స్ ఈ సర్టిఫికేటును ప్రధానం చేసింది.

7. గుంటూరు సన్నం మిర్చి | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

గుంటూరు సన్న మిరపకాయ (కాప్సికం అన్నమ్ వర్. లాంఘమ్) ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ వున్న మిరప జాతి. ఇది ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లోని గుంటూరు జిల్లా లోనూ, తెలంగాణలోని వరంగల్ జిల్లా, ఖమ్మం జిల్లా లలో పండిస్తారు. భారతదేశంలో ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాలు 46 శాతం మిరపకాయలను ఉత్పత్తి చేస్తున్నాయి.

ఈ మిరపకాయ ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లోని గుంటూరుకు చెందినది కావడం వల్ల దానికి ఆ పేరుతో పిలుస్తారు. ఈ మిరపకాయలు సన్నంగా ఉండడం వల్ల గుంటూరు సన్న మిరపకాయలుగా వ్యవహరిస్తారు. దీనికి 2010లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి అగ్రికల్చర్ విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

8. మంగళగిరి చీరలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని గుంటూరు జిల్లాలోని మంగళగిరి పట్టణంలో మంగళగిరి చీరలు ఉత్పత్తి చేయబడతాయి. దీనికి 2012లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది. వార్ప్ మరియు వూఫ్ ఇంటర్‌లేసింగ్ ద్వారా దువ్వెన నూలు నుండి పిట్లూమ్‌ల సహాయంతో నేయడం ద్వారా మంగళగిరి ఫాబ్రిక్ ఉత్పత్తి చేయబడుతుంది.

మంగళగిరి చీరలు ప్రత్యేకమైనవి. కాటన్‌తో నేసిన ఈ చీరలు బోర్డర్‌లో జరీ మరియు బాడీపై నేసిన డిజైన్‌లు లేని అత్యంత విలక్షణమైన లక్షణాలను కలిగి ఉంటాయి. ఈ పట్టణం నరసింహ స్వామి ఆలయానికి నిలయం కాబట్టి , భక్తులు భక్తి ప్రయోజనాల కోసం కూడా చీరలను ఉపయోగిస్తారు.

9. వెంకటగిరి చీరలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని తిరుపతి జిల్లాలోని వెంకటగిరిలో ఈ చీరలు ఉత్పత్తి చేయబడతాయి. వెంకటగిరి చీరలు చక్కటి నేతకు ప్రసిద్ధి చెందాయి. వెంకటగిరి చీరల మూలాలు 18వ శతాబ్దంలో ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లోని ప్రముఖ రాజ వంశం అయిన వెంకటగిరి నాయకుల పాలనలో మొదలయ్యాయి. ఆ పాలకుల ప్రోత్సాహం ఈ ప్రాంతంలో నేత కళను పెంపొందించడంలో మరియు అభివృద్ధి చేయడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించింది.

వెంకటగిరి చీరలు చేతితో నేసిన వస్త్రాలు, ఇవి చక్కటి నాణ్యత మరియు పనితనానికి ప్రసిద్ధి చెందాయి . వెంకటగిరి కాటన్ చీరలు బంగ్లాదేశ్ చేనేత వస్త్రాలలో కనిపించే జమ్దానీ స్టైల్ నేత పద్ధతికి ప్రసిద్ధి చెందాయి. దీనికి 2011లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

10. ఉప్పాడ జమ్దానీ చీరలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఉప్పాడ జమ్దానీ చీరలు ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని తూర్పు గోదావరి జిల్లా ఉప్పాడలో ఉత్పత్తి చేయబడతాయి. ఉప్పాడ చేనేత వస్త్రాలు ప్రత్యేకమైన డిజైన్‌లకు ప్రసిద్ధి చెందాయి. ఈ చీరలకు 300 సంవత్సరాల చరిత్ర ఉంది. దీనికి 2008లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

11. శ్రీకాళహస్తి కలంకారి | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

శ్రీకాళహస్తి కలంకారీ అనేది చిత్తూరు జిల్లాలోని శ్రీకాళహస్తిలో నెలకొన్న కలంకారీ అద్ధక పరిశ్రమ. హానికారకాలు లేని సహజ రంగులతో చిత్రాలు వేయడం ఈ కళలో ప్రత్యేకత. శ్రీకాళహస్తి కలంకారీ కళ శ్రీకృష్ణదేవరాయల కాలంలో ప్రారంభమైనది. ఆనాటి పాలకులు ఈ కళను సమాచారం అందించడానికి వాడేవారు. అప్పటి నుండి సాంప్రదాయక డిజైన్లతో ఈ ప్రాంతానికి కీర్తి తెచ్చి పెట్టారు. ప్రస్తుతం సుమారు 150 కుటుంబాలు దీనిపై ఆధారపడి జివనం సాగిస్తున్నాయి. దీనికి 2005లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

12. పెడన కలంకారి | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

పెడన కలంకారిని మచిలీపట్నం స్టైల్ ఆఫ్ కలంకారి అని కూడా పిలుస్తారు. ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని కృష్ణా జిల్లాలో మచిలీపట్నం సమీపంలోని పెడన గ్రామంలో ఇవి ఉత్పత్తి చేయబడతాయి. పెడన కలంకారి క్రాఫ్ట్ మొఘలులు మరియు గోల్కొండ సుల్తానేట్‌ల ఆధ్వర్యంలో అభివృద్ధి చెందింది. మచిలీపట్నం చేనేత పరిశ్రమకు ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇది యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు ఇతర ఆసియా దేశాలకు ఎగుమతి చేసే కలంకారి వస్త్రాలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది. దీనికి 2008లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

13. ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లెదర్ క్రాఫ్ట్ | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని లెదర్ తోలు బొమ్మలు జానపద కళల యొక్క పురాతన రూపం. ఈ అద్భుతమైన కళారూపం అనంతపురం జిల్లాకు చెందిన నిమ్మలకుంటలో పుట్టింది. ఇది అనంతపురం జిల్లాలో ఇప్పటికి జీవనోపాధి కళ. దీనిని విజయనగర పాలనలో 16వ శతాబ్దంలో అభివృద్ధి చేయబడింది. ఈ క్రాఫ్ట్ ఆంధ్రుల సాంస్కృతిక వారసత్వంలో భాగం. ఈ తోలుబొమ్మలాట ప్రదర్శన కోసం థియేటర్లు కూడా ఆనతి కాలంలో ఏర్పాటు చేశారు. దీనికి 2008లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

14. తిరుపతి లడ్డూ | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

తిరుపతి లడ్డూ లేదా శ్రీవారి లడ్డూ అనేది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని తిరుపతిలోని తిరుమల వేంకటేశ్వర ఆలయంలో నైవేద్యంగా అందించే స్వీట్. ఈ ఆలయంలో దర్శనం అనంతరం లడ్డూను భక్తులకు ప్రసాదంగా అందజేస్తారు. ఇది రుచి, సువాసన మరియు దాని సైజుకు ప్రసిద్ధి చెందింది. దీనికి 2009లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి ఆహార పదార్దాల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

15. ఉదయగిరి వుడ్ కట్లరీ | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఉదయగిరి చెక్క కత్తిపీట అనేది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని నెల్లూరు జిల్లాలోని ఉదయగిరి పట్టణంలోని ఒక సాంప్రదాయిక క్రాఫ్ట్. ఇది చెంచాలు, ఫోర్కులు, కత్తులు మరియు ఇతర పాత్రలను రూపొందించడానికి ఉపయోగించే ఒక రకమైన హస్తకళ. దాని క్లిష్టమైన నమూనాలు మరియు డిజైన్లకు ఇది ప్రసిద్ధి చెందాయి.

ఈ క్రాఫ్ట్ 14 వ శతాబ్దంలో ఉద్భవించిందని నమ్ముతారు. ఇది ఆ తరం నుండి ఈ తరానికి బదిలీ చేయబడింది. వీటి తయారీ కోసం ఉపయోగించే కలపను సమీపంలోని దుర్గంపల్లి కొండల నుండి సేకరిస్తారు. దీనికి 2016లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

16. దుర్గి రాతి శిల్పాలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

దుర్గి రాతి శిల్పాలు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని పల్నాడు ప్రాంతంలోని దుర్గి గ్రామంలో ఉద్భవించిన ఒక సాంప్రదాయక కళ. ఈ ప్రాంతంలో మాత్రమే కనిపించే సుద్దరాయి అనే మెత్తని సున్నపురాయితో వీటిని చెక్కుతారు. ఈ రాయి తెల్లటి బూడిద రంగులో ఉంటుంది. దుర్గి రాతి శిల్పాలు 15వ శతాబ్దానికి చెందినవి. ఇవి అమరావతి స్కూల్ ఆఫ్ ఆర్ట్ నుండి ప్రేరణ పొందాయని నమ్ముతారు. దీనికి 2017లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

17. ఏటికొప్పాక బొమ్మలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఏటికొప్పాక బొమ్మలు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని విశాఖపట్నం జిల్లాలోని ఏటికొప్పాక గ్రామంలో తయారు చేయబడే సాంప్రదాయ చెక్క బొమ్మలు. ఈ బొమ్మలు వాటి క్లిష్టమైన డిజైన్‌లు మరియు శక్తివంతమైన రంగులకు ప్రసిద్ధి చెందాయి. ఇవి లక్క ప్రక్రియను ఉపయోగించి సృష్టించబడతాయి. ఏటికొప్పాక బొమ్మలు చేసే కళ 18వ శతాబ్దంలో ఉద్భవించిందని భావిస్తున్నారు. బొమ్మల తయారీకి ఉపయోగించే కలప సమీపంలోని వరాహ నది నుండి సేకరిస్తారు. దీనికి 2017లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

18. ఆళ్లగడ్డ రాతి శిల్పాలు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఆళ్లగడ్డ రాతి శిల్పాలు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని కర్నూలు జిల్లాలోని ఆళ్లగడ్డ పట్టణానికి చెందిన ఒక సాంప్రదాయిక హస్తకళ. ఇది దేవాలయ విగ్రహాలు మరియు ఇతర అలంకార వస్తువులను రూపొందించడానికి ఉపయోగించే ఒక రకమైన రాతి హస్తకళ. ఇవి స్థానికంగా దొరికే ఇసుకరాయితో రూపొందిస్తారు. దీనికి 2017లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి హస్తకళల విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

19. అరకు వ్యాలీ అరబికా కాఫీ | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

అరకు వ్యాలీ అరబికా కాఫీ ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని తూర్పు కనుమలలోని అరకు లోయలో పండించే ఒక రకమైన కాఫీ. ఇది సముద్ర మట్టానికి 1,200 నుండి 1,800 మీటర్ల ఎత్తులో సాగు చేయబడతాయి. అరకు వ్యాలీ అరబికా కాఫీ మృదువైనది, గొప్ప రుచి మరియు వాసనకు ప్రసిద్ధి చెందింది. అరబికా మరియు రోబస్టా రకాల కాఫీలను ఉత్పత్తి చేసే అతికొద్ది దేశాలలో భారతదేశం ఒకటి. అరకులోయలో అరబికా కాఫీ సాగులో ఉన్న ప్రధాన రకం. దీనికి 2018లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి వ్యవసాయ విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.

20. ఆత్రేయపురం పూతరేకులు | ఆంధ్రప్రదేశ్ GI ట్యాగ్‌లు

ఆత్రేయపురం పూతరేకులు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని డా. బిఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లాకు చెందిన ఆత్రేయపురం గ్రామంలో తయారయ్యే ఒక రకమైన రుచికరమైన మిఠాయి. ఇవి నట్స్, బెల్లం లేదా పంచదారతో పొడవైన పేపర్ లాంటి ఆకారంలో తయారు చేస్తారు. ఆత్రేయపురం పూతరేకులు వాటి రుచి మరియు టెక్స్‌చర్‌కు ప్రసిద్ధి చెందాయి. దీనికి 2023లో జియోగ్రాఫికల్ ఇండికేషన్ రిజిస్ట్రీ నుండి ఫుడ్ స్టఫ్ విభాగంలో భౌగోళిక సూచిక ట్యాగ్ లభించింది.