Fundamental rights article 12 to 35 in Telugu | Indian Polity in Telugu

భారత రాజ్యాంగంలోని మూడవ భాగంలో ఆర్టికల్ 12 నుండి 35 మధ్య ప్రాథమిక హక్కులను పొందుపర్చారు. వీటిని అమెరికా రాజ్యాంగం నుండి మన రాజ్యాంగ నిర్మాతలు స్వీకరించారు. న్యాయ నిర్హేతుకమైన ఈ ప్రాథమిక హక్కులు ఎంతో విశిష్టమైనవి & సమగ్రమైనవి. ప్రాథమిక హక్కులు పౌరులకు సంబంధించినవి. ఇవి అపరిమితమైనవి కావు, అయినప్పటికీ ఇవి గుణాత్మకమైనవి.

ప్రాథమిక హక్కులు పౌర స్వేచ్ఛలకు హామీ ఇస్తాయి. భారతదేశ పౌరులుగా శాంతి మరియు సామరస్యంతో తమ జీవితాలను గడిపేందుకు ఇవి అవకాశం కల్పిస్తాయి. భౌతిక, మేధోపరమైన, నైతిక మరియు ఆధ్యాత్మిక స్వచ్ఛను కల్పిస్తాయి. అత్యవసర పరిస్థితులలో వీటిఫై ప్రభుత్వాలు సహేతుకమైన నిబంధనలను విధించవచ్చు. అలానే కొన్ని హక్కులు ప్రభుత్వ అధికారం పైకూడా పరిమితిని విధించే అధికారాన్ని కలిగివున్నాయి.

భారత రాజ్యాంగంలో మొత్తం 7 ప్రాథమిక హక్కులు పొందుపర్చారు. అయితే హస్తిహక్కును 1978లో 44వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా తొలగించారు. ఈ హక్కు సోషలిజం మరియు సంపద యొక్క సమాన పంపిణీ లక్ష్యాన్ని సాధించడంలో చాలా సమస్యలను సృష్టించినందున దీనిని ప్రాథమిక హక్కుల జాబితా నుండి తప్పించారు. ప్రస్తుతం 6 ప్రాథమిక హక్కులు మాత్రమే అందుబాటులో ఉన్నాయి.

భారత రాజ్యాంగంలో 6 ప్రాథమిక హక్కులు

1. సమానత్వ హక్కు (ఆర్టికల్ 14-18)
2. స్వచ్ఛ హక్కు (ఆర్టికల్ 19-22)
3. పీడన నిరోధక హక్కు (ఆర్టికల్ 23-24)
4. మత స్వాతంత్రపు హక్కు (ఆర్టికల్ 25-28)
5. సాంస్కృత, విద్యా హక్కులు (ఆర్టికల్ 29-30)
6. ఆస్తి హక్కు (ఆర్టికల్ 31 తొలగించబడింది)
7. రాజ్యాంగ పరిహార హక్కు (ఆర్టికల్ 32)

1. సమానత్వ హక్కు (Right to equality)

భారతీయ పౌరులు అందరికి చట్టం ముందు సమానత్వం, చట్టం వలన సమాన రక్షణ కల్పించడమే సమానత్వ హక్కు యొక్క ముఖ్య లక్షణం. వ్యక్తిగత హోదాతో సంబంధం లేకుండా చట్టాలు అందరికీ ఒకే పద్ధతిలో వర్తిస్తాయని దీని అర్థం. ఇక్కడ వ్యక్తి అంటే పౌరులు మాత్రమే కాదు చట్టబద్దమైన కార్పొరేషన్లు, సంస్థలు, సొసైటీలు, కంపెనీలు వంటివి వస్తాయి. ఈ హక్కు భారతీయులకే కాదు, దేశంలో ఉండే విదేశీయులకు కూడా వర్తిస్తుంది.

సమానత్వ హక్కులను ఆర్టికల్ 14 నుండి 18 మధ్య పొందుపర్చారు. మతం, జాతి, కులం, లింగం లేదా పుట్టిన ప్రదేశంతో సంబంధం లేకుండా వ్యక్తులందరికీ సమాన అవకాశాలను అందించడంతో పాటుగా అంటరానితనం, వివక్ష వంటి సాంఘిక దురాచారాలను నిర్ములించడమే సమానత్వ హక్కు యొక్క ముఖ్య ఉద్దేశ్యం. సమానత్వం అనే భావం బ్రిటిష్ న్యాయ శాస్త్రవేత్త ఎవి డైసీ ప్రతిపాదించిన సమన్యాయం అనే సిద్డంటం నుండి గ్రహించారు.

1. ఆర్టికల్ 14 - చట్టం ముందు అందరూ సమానం అనే భావనను కల్పిస్తుంది.
2. ఆర్టికల్ 15 -కులం, మతం, జాతి, లింగం కారణంగా విచక్షణ లేకపోవడం.
3. ఆర్టికల్ 16 - ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో అందరికి సమాన అవకాశాలు కల్పించడం.
4. ఆర్టికల్ 17 - అంటరానితనంను నిషేధిస్తుంది.
5. ఆర్టికల్ 18 - సైనిక, విద్యాపరమైన యోగ్యతలను మినహాయించి అన్ని బిరుదులను రద్దు చేస్తుంది.

చట్టం ముందు సమానత్వం అనేది అపరిమితమైనది కాదు. దీనికి రాజ్యాంగం ద్వారా ఇతర మినహాయింపులు ఉన్నాయి. ఆర్టికల్ 36 ద్వారా భారత రాష్ట్రపతి, గవర్నర్లకు కొన్ని రక్షణలు కల్పిస్తుంది. వీరు తమ విధులు నిర్వర్తించడంలో ఏ న్యాయస్థానానికి జవాబుదారీ కాదు. అదే సమయంలో వీరు పదివిలో ఉండగా ఎటువంటి క్రిమినల్ చర్యలు తీసుకునే అవకాశం ఉండదు.

విదేశీ అధినేతలు, రాయబారులు, దౌత్యవేత్తలు క్రిమినల్, సివిల్ ప్రొసిడింగులకు అతీతులు. అలానే ఐక్యరాజ్యసమితి, దాని ప్రతినిధులు కూడా రక్షణలు కలిగి ఉంటారు. ఆర్టికల్ 18 ప్రకారం ఆ పౌరుడు విదేశీ రాజ్యం నుంచి ఏ బిరుదును స్వీకరించరాదు. భారతరత్న, పద్మ అవార్డులు వంటివి రాజ్యాంగ బద్దమేనని సుప్రీం కోర్టు తీర్పునిచ్చింది.

2. స్వేచ్ఛ హక్కు (Right to freedom)

స్వేచ్ఛ హక్కు పౌరులకు వాక్ స్వాతంత్ర్యం మరియు భావవ్యక్తీకరణ, సంఘాల ఏర్పాటు, వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛ, గౌరవప్రదంగా జీవించే స్వేచ్ఛ మొదలైన వాటికి సంబంధించి ప్రాథమిక స్వేచ్ఛను ఇస్తుంది. వీటిని ఆర్టికల్ 19 నుండి 22 మధ్య పొందుపర్చారు.

1. ఆర్టికల్ 19 : స్వేచ్చకు సంబంధించిన ఆరు హక్కులకు రక్షణ కల్పిస్తుంది.
2. ఆర్టికల్ 20 : క్రిమినల్ నేరాలకు సంబంధించిన నిరాధార అభియోగాల శిక్షల నుండి రక్షణ.
3. ఆర్టికల్ 21 : ప్రాణ రక్షణకు మరియు వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛకు రక్షణ కల్పిస్తుంది.
4. ఆర్టికల్ 21A : పౌరులందరికీ ప్రాథమిక విద్యను పొందే హక్కును కల్పిస్తుంది.
5. ఆర్టికల్ 22 : కొన్ని వివాదాల్లో అరెస్టు నుండి నిర్బంధం నుండి రక్షణ కల్పిస్తుంది.

1. ఆర్టికల్ 19 : ఇది స్వేచ్చకు సంబంధించిన ఆరు హక్కులకు రక్షణ కల్పిస్తుంది. ఇందులో వాక్ స్వాతంత్రం, భావ వ్యక్తీకరణ, సమావేశమవ్వడం, సంస్థలు, నివాసం, సంచారం, వృత్తి వంటివి ఉన్నాయి.

1. వాక్ స్వాతంత్రం & భావ వ్యక్తీకరణ - ఇది పౌరులకు తమ అభిప్రాయాలను, ఉద్దేశ్యాలని, నమ్మకాలని మరియు విశ్వాసాలను నోటి మాట ద్వారా లేదా లిఖిత పూర్వకంగా లేదా చిత్ర రూపంలో వ్యక్తం చేసే స్వచ్ఛను కల్పిస్తుంది.
2. సమావేశ హక్కు - ఇది పౌరులకు శాంతియుతంగా సమావేశమ్యాయ్యే హక్కును కల్పిస్తుంది. ఇందులో పబ్లిక్ మీటింగులు, ప్రదర్శనలు, ఊరేగింపులు వంటివి ఉంటాయి. వీటి వలన శాంతి భద్రతలకు ఆటంకం కలగకూడదు.
3. సంస్థలను ఏర్పాటు చేసుకునే హక్కు - ఇది పౌరులందరికీ సంస్థలని, యూనియన్లను, సహకార సంఘాలను ఏర్పరచుకునే హక్కు కల్పిస్తుంది. వీటిలో కంపెనీలు, రాజకీయ పార్టీలు, క్లబ్బులు, ఆర్గనైజషన్లు, సొసైటీలు వంటివి ఉన్నాయి.
4. స్వేచ్ఛగా సంచరించే హక్కు - ఇది ప్రతి పౌరుడుకు భారత్ భూభాగంలో ఎక్కడైనా స్వచ్ఛగా సంచరించే హక్కును కల్పిస్తుంది.
5. నివాస స్వచ్ఛ హక్కు - ఇది ప్రతి పౌరుడుకు భారత్ భూభాగంలో ఎక్కడైనా స్వచ్ఛగా నివశించే లేదా స్థిర నివాసం ఏర్పాటు చేసుకునే హక్కును అందిస్తుంది.
6. వృత్తి స్వచ్ఛ - ఇది పారులందరికీ స్వఛ్చగా తమకు నచ్చిన వృత్తిని స్వీకరించే అవకాశం కల్పిస్తుంది. తమకు నచ్చే వ్యాపారం, వర్తకంను కొనసాగించే స్వఛ్చను ఇస్తుంది. అయితే కొన్ని వ్యాపారాల కోసం ప్రభుత్వం నైపుణ్య పరమైన, సాంకేతిక పరమైన నిబంధనలను విధించవచ్చు.

2. ఆర్టికల్ 20 : ఇది నిందితులు/ దోషి యొక్క హక్కులను పరిరక్షించే ప్రాథమిక హక్కును అందిస్తుంది. క్రిమినల్ నేరాలకు సంబంధించిన నిరాధార అభియోగాల శిక్షల నుండి కొన్ని రక్షణలను కల్పిస్తుంది.

1. ఆర్టికల్ 20(1): ఎక్స్-పోస్ట్-ఫాక్టో చట్టం - ఇది గతంలో చేసిన నేరాలకు భవిష్యత్తులో దానికి సంబంధించి చేసే కొత్త చట్టాల నుండి రక్షణ కల్పిస్తుంది.
2. ఆర్టికల్ 20(2): డబుల్ జియోపార్డీ - ఇది ఒకే నేరానికి ఒకటి కంటే ఎక్కువసార్లు నేరస్తుడికి విచారించకుండా మరియు శిక్షించకుండ రక్షణ కల్పిస్తుంది. సంబంధిత అంశంలో నిందితుడిపై ఇప్పటికే "విచారణ" మరియు "శిక్ష" విధించబడినప్పుడు మాత్రమే ఇది వర్తిస్తుంది.
3. ఆర్టికల్ 20(3): స్వీయ నేరారోపణకు వ్యతిరేకంగా హక్కు- ఆర్టికల్ 20(3) ప్రకారం, నిందితుడు తనకు వ్యతిరేకంగా సాక్ష్యం చెప్పుకోలేరు. విచారణ దశలో సహా అన్ని సమయాల్లో, భౌతిక మరియు మానసిక ఒత్తిడికి వ్యతిరేకంగా రక్షణ అందుబాటులో ఉంటుంది. రక్షణ అనేది వ్యక్తిగత జ్ఞానానికి మాత్రమే వర్తిస్తుంది. భౌతిక సాక్ష్యాలకు వర్తించదు.

3. ఆర్టికల్ 21 : ఇది ప్రాణ రక్షణకు మరియు వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛకు రక్షణ కల్పిస్తుంది. ఇది భారత పౌరులకు మాత్రమే కాకుండా విదేశీయులకు కూడా రక్షణ వర్తిస్తుంది. ఇది నిరంకుశ కార్యనిర్వాహక చర్యలకు మాత్రమే వర్తిస్తుంది. శాసన పరమైన చర్యలకు వర్తించదు.

వీటిలో వ్యక్తి ఔన్నుత్య జీవన హక్కు, హానికరమైన పరిశ్రమల నుండి రక్షణ హక్కు, జీవనోపాధి హక్కు, ఏకాంత హక్కు, ఆరోగ్య హక్కు, ఉచిత న్యాయ సలహా హక్కు, ఒంటరి కారాగార వాస హక్కు, విదేశాలకు వెళ్లే హక్కు, సత్వర విచారణ హక్కు, బలవంత చాకిరీకి వ్యతిరేక హక్కు, అత్యవసర ఔసుధ సహాయ హక్కు, రాజ్య బహిష్కరణ వ్యతిరేక హక్కు, సముచిత విచారణ హక్కు, సమాచార హక్కు వంటివి ఉన్నాయి.

4. ఆర్టికల్ 21A : ఇది 6 నుండి 14 ఏళ్ళ బాలల అందరికీ ఉచిత, నిర్బంధ ప్రాధమిక విద్యను అందించాలని పేర్కొంటుంది. అయితే ఉన్నత, వృత్తి పరమైన విద్య దీని పరిధిలో లేదు. దీనిని2002లో 86వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా రాజ్యాంగంలో చేర్చారు. చిన్న పిల్లలకు నిర్బంధ, ఉచిత విద్య అంశం రాజ్యాంగం 4వ భాగంలో ఆర్టికల్ 45లో ఇది వరకే ఉంది. అయితే ఆదేశ సూత్రాలలో ఉండే ఈ అంశం న్యాయస్థాన పరిధిలో అనేది కాదు. 86వ సవరణ ద్వారా చేర్చిన 21A న్యాయ నిర్హేతుకమైనది.

5. ఆర్టికల్ 22 : ఇది అక్రమ అరెస్ట్ మరియు నిర్బంధం నుండి రక్షణ కల్పిస్తుంది. ఈ నిర్బంధం రెండు రకాలు. ఒకటి శిక్షాత్మక నిర్బంధం (పునీటివ్ డిటెన్షన్), రెండవది నివారక నిర్బంధం (ప్రివెంటివ్ డిటెన్షన్). శిక్షాత్మక నిర్బంధం అంటే నేరం చేసిన నేరస్తుడిని విచారించడం కోసం చేసే నిర్బంధం. కాగా కోర్టులో విచారణ, నేర నిర్ణయం లేకుండానే వ్యక్తిని నిర్బంధించడం నివారక నిర్బంధం అవుతుంది. ఇది ముందోస్తు నేర నివారణలో భాగంగా జరుగుతుంది.

శిక్షాత్మక నిర్బంధంలో కూడా నిందితుడు తన అరెస్టుకు గల కారణాలను, తాను కోరే న్యాయవాది సలహా పొందటానికి ఈ హక్కు అవకాశం కల్పిస్తుంది. అదే సమయంలో అరెస్ట్ అయినా 24 గంటల్లో మెజిస్ట్రేట్ ముందు హాజరుపర్చే అవకాశం కల్పిస్తుంది.న్యాయస్థానం నిర్బంధాన్ని పొడిగించకపోతే 24 గంటల తర్వాత విడుదల కబడే హక్కు కల్పిస్తుంది. ఇది విదేశీయలకు, ప్రివెంటివ్ డిటెన్షన్ కింద అరెస్ట్ అయ్యేవారికి వర్తించదు.

నివారక నిర్బంధం అనేది భవిష్యతులో వ్యక్తి నేరం చేయకుండా లేదా వారి వలన శాంతిభద్రతలకు ఆటంకం కలగకుండా ముందోస్తు అరెస్ట్ లేదా నిర్బంధం చేయడం. చట్టబద్దమైన సలహా బోర్డు వివరణాత్మక కారణాలతో నిర్బంధాన్ని పొడిగిస్తూ నివేదిక ఇస్తే తప్ప ఏ వ్యక్తిని మూడు నెలల కాలాన్ని మించి నిర్బంధంలో ఉంచరాదు. అలానే నిర్బంధించిన వ్యక్తికీ దానికి గల కారణాన్ని తెలియజేయాల్సి ఉంటుంది