కేంద్ర బడ్జెట్ 2023 ను భారత ఆర్థిక మరియు కార్పొరేట్ వ్యవహారాల మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ ఫిబ్రవరి 01, 2023న పార్లమెంటులో సమర్పించారు. ఆమె ఆర్థిక మంత్రిగా ప్రవేశపెట్టిన ఐదవ బడ్జెట్ ఇది. అలానే నరేంద్ర మోదీ నేతృత్వంలోని ఎన్‌డిఏ 2 ప్రభుత్వం యొక్క చిట్టచివరి పూర్తిస్థాయి బడ్జెట్ కూడా ఇదే. వచ్చే ఏడాది లోక్‌సభ ఎన్నికలు జరగనుందున, 2024లో ఈ ప్రభుత్వానికి తాత్కాలిక బడ్జెట్ మాత్రమే ప్రవేశపెట్టే అవకాశం ఉంటుంది.
సీతారామన్ స్వతంత్ర భారతదేశంలో ఐదు వరుస బడ్జెట్‌లను సమర్పించిన ఆరవ ఆర్థిక మంత్రిగా నిలిచారు. 2019 నుండి ఆమె వరుసగా ప్రవేశపెట్టిన ఐదవ బడ్జెట్ ఇది. దీనితో మన్మోహన్ సింగ్, అరుణ్ జైట్లీ మరియు పి చిదంబరం వంటి లెజెండ్‌ల సరసన ఆమె చేరారు. అలానే ఆమె 2021లో భారతదేశ మొదటి డిజిటల్ బడ్జెట్ ప్రవేశపెట్టిన ఘనతను కూడా దక్కించుకున్నారు.
యూనియన్ బడ్జెట్ మొదటిలో భారతదేశ వార్షిక ఆర్థిక నివేదికగా సమర్పించే వారు, కాలానుగుణంగా ఇది ప్రభుత్వం యొక్క ఆదాయం మరియు ఖర్చుల అంచనా రిపోర్టుగా మారింది. భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 112 ప్రకారం ఏటా బడ్జెట్ సమర్పించడం ప్రభుత్వం యొక్క తప్పనిసరి విధి.
భారతదేశపు మొదటి బడ్జెట్‌ను 1860 ఫిబ్రవరి 18న స్కాట్‌లాండ్‌కు చెందిన జేమ్స్ విల్సన్ ప్రవేశపెట్టారు. స్వతంత్ర భారతదేశం యొక్క మొదటి యూనియన్ బడ్జెట్‌ను 26 నవంబర్ 1947న ఆర్కే షణ్ముఖం చెట్టి సమర్పించారు. అయితే రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఇండియా యొక్క మొదటి బడ్జెట్‌ను జాన్ మథాయ్ ఫిబ్రవరి 28 , 1950న సమర్పించారు.
కేంద్ర బడ్జెట్ 2023 : కీలక అంచనాలు
- మొత్తం బడ్జెట్ అంచనా - 45,03,097 కోట్లు
- రెవిన్యూ వసూళ్లు - 26,32,281 కోట్లు
- రెవిన్యూ వ్యయం - 35,02,136 కోట్లు
- మూలధన వసూళ్లు - 18,70,816 కోట్లు
- మూలధన వ్యయం - 10,00,961 కోట్లు
- ప్రణాళిక వ్యయం - 19.44 లక్షల కోట్లు
- ప్రణాళికేతర వ్యయం - 25.59 లక్షల కోట్లు
- కొత్త ఏడాదిలో స్థూల అప్పులు - 15,43,0000 కోట్లు
కేంద్ర బడ్జెట్ 2023 : కీలక పథకాలకు కేటాయింపులు
- ప్రధానమంత్రి ఆవాస్ యోజన పథకం - 79,590 కోట్లు
- జల్ జీవన్ మిషన్ - 70,000 కోట్లు
- ఉపాధి హామీ పథకం - 60,000 కోట్లు
- పీఎం కిషన్ సమ్మాన్ నిధి - 60,000 కోట్లు
- జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్ - 36,785 కోట్లు
- కృషిసంచాయ్ యోజన - 10,787 కోట్లు
- జాతీయ విద్యా మిషన్ - 38,953 కోట్లు
- ఆదిమ గిరిజనులకు - 15,0000 కోట్లు
కేంద్ర బడ్జెట్ 2023 : కీలక రంగాలకు కేటాయింపులు
- రైల్వే బడ్జెట్ కేటాయింపు - 2.4 లక్షల కోట్లు
- రక్షణ శాఖకు బడ్జెట్ కేటాయింపు - 5.94 లక్షల కోట్లు
- ప్రజా ఆరోగ్యం - 89,155 కోట్లు
- అంతరిక్ష పరిశోధన - 12,544 కోట్లు
- జాతీయ రహదారులు - 1.62 లక్షల కోట్లు
- గ్రామీణ అభివృద్ధి - 2.38 లక్షల కోట్లు
- వ్యవసాయం - 84,214 కోట్లు
- జీఎస్టీ పరిహార నిధి - 1.45 లక్షల కోట్లు
- విద్య - 1.12 లక్షల కోట్లు
- సామాజిక సంక్షేమం - 55,080 కోట్లు
కేంద్ర బడ్జెట్ 2023 కీ పాయింట్స్
ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్, 2023 బడ్జెట్‌ను అమృత్‌కాల్‌లో తోలి బడ్జెట్‌గా అభివర్ణించారు. త్వరలో జరుపుకునే వందేళ్ల స్వాతంత్ర భారతదేశ ప్రగతికి ఇది బ్లూప్రింట్ అని, అభివృద్ధి చెందిన భారతదేశ నిర్మాణానికి అమృత్‌కాల్‌లోని ఈ తోలి బడ్జెట్ పునాదులు వేస్తుందని ఆమె తెలిపారు.
స్వాతంత్య్రం సిద్ధించి 75 సంవత్సరాలైన సందర్భాన్ని పురస్కరించుకుని వచ్చే 25 ఏళ్ళు భారత్‌కు అమృత్‌కాల్‌గా నరేంద్ర మోడీ గతంలో ప్రకటించారు. టెక్నాలజీ, విజ్ణానం ఆధారంగా బలమైన ఆర్థిక వ్యవస్థను రూపొందించడమే అమృత్‌కాల్‌ లక్ష్యంగా ఆమె పేర్కొన్నారు. కోవిడ్, రష్యా-ఉక్రెయిన్ యుద్ధం నేపథ్యంలో అనేక దేశాల ఆర్థిక వ్యవస్థలు మందగమనంలో ఉండగా, భారత్ 7 శాతం వృద్ధి రేటును నమోదు చేస్తుందని తెలిపారు.
నిర్మలా సీతారామన్ కేంద్ర బడ్జెట్ 2023లో ఏడు ప్రాధాన్యతలను జాబితా చేశారు. ఇవి అమృత్‌కాల్‌లో భారత్‌కు మార్గనిర్దేశం చేసే 'సప్తఋషులుగా' పనిచేస్తాయని తెలిపారు. జాబితాలో చేసిన వాటిలో
- 1. సమ్మిళిత అభివృద్ధి
- 2. మారుమూలకూ అభివృద్ధి
- 3. మౌలిక సదుపాయాలు & పెట్టుబడులు
- 4. సంభావ్యతను ఆవిష్కరణ
- 5. హరిత వృద్ధి
- 6. యువశక్తి
- 7. ఆర్థిక రంగం
1. సమ్మిళిత అభివృద్ధి
- సబ్‌కా సాథ్ సబ్‌కా వికాస్ అనే ప్రభుత్వ సిద్ధాంతం రైతులు, మహిళలు, యువత, ఓబీసీలు, షెడ్యూల్డ్ కులాలు, షెడ్యూల్డ్ తెగలు, దివ్యాంగులు, ఆర్థికంగా బలహీన వర్గాలు మరియు అణగారిన వర్గాలలో సమ్మిళిత అభివృద్ధిని సులభతరం చేసిందని, ఇదే ఉత్సహంతో జమ్మూ & కాశ్మీర్, లడఖ్ మరియు ఇతర ఈశాన్య ప్రాంతాల అభివృద్ధికి ప్రణాళిక రూపొందిస్తున్నట్లు తెలిపారు.
- వ్యవసాయ అభివృద్ధి కోసం అందరికి అందుబాటులో డిజిటల్ పబ్లిక్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌ను రూపొందిస్తున్నట్లు, పంట ప్రణాళిక మరియు ఆరోగ్యం, వ్యవసాయ ఇన్‌పుట్‌లు, క్రెడిట్ మరియు బీమాకు మెరుగైన ప్రాప్యత కల్పిస్తున్నట్లు వెల్లడించారు.
- రైతులు ఎదుర్కొంటున్న సవాళ్లను విన్నూతంగా పరిష్కరించేందుకు గ్రామీణ ప్రాంతాల్లోని యువ పారిశ్రామికవేత్తలచే అగ్రి-స్టార్టప్‌లను ప్రోత్సహించడానికి అగ్రికల్చర్ యాక్సిలరేటర్ ఫండ్‌ను ఏర్పాటు చేయనున్నట్లు వెల్లడించారు. 2,200 కోట్లతో వ్యాధి రహిత, నాణ్యమైన ఉద్యాన పంటల సాగుకు అవసరమయ్యే సామాగ్రిని, సాంకేతికతను అందుబాటులో ఉంచేందుకు ఆత్మనిర్భర్ క్లీన్ ప్లాంట్ కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించనున్నట్లు తెలిపారు.
- ఈ యేడాదిని ఐక్యరాజ్యసమితి అంతర్జాతీయ మిల్లెట్ సంవత్సరంగా ప్రకటించినందున, ఇండియాను గ్లోబల్ హబ్ ఫర్ మిల్లెట్స్‌గా ప్రాచుర్యం కల్పించేందుకు వివిధ కార్యక్రమాలు నిర్వహిస్తున్నట్లు తెలిపారు. ఈ నినాదం మిల్లెట్ల వినియోగంను పెంచడమే కాకుండా, పోషకాహారం, ఆహార భద్రత మరియు రైతుల సంక్షేమాన్ని మరింత మెరుగుపరుస్తుందని వెల్లడించారు.
- రైతుల సంక్షేమానికి సంబంధించి పశుపోషణ, పాడి పరిశ్రమ, మత్స్య రంగాలపై దృష్టి సారించి వ్యవసాయ రుణ లక్ష్యాన్ని ఈ ఏడాది రూ.20 లక్షల కోట్లకు పెంచుతున్నట్లు ప్రకటించారు.
- మత్స్యకారులు, చేపల విక్రేతలు మరియు సూక్ష్మ & చిన్న పరిశ్రమల కార్యకలాపాలను మరింతగా పెంపొందించేందుకు, అలానే మార్కెట్‌ను విస్తరించడానికి ప్రభుత్వం 6,000 కోట్ల రూపాయల లక్ష్య పెట్టుబడితో పీఎం మత్స్య సంపద యోజన యొక్క కొత్త ఉప పథకాన్ని ప్రారంభిస్తున్నట్లు ప్రకటించారు.
- 'సహకార్ సే సమృద్ధి' దార్శనికతను సాకారం చేసేందుకు కొత్తగా సహకార మంత్రిత్వ శాఖను ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసిందని, ఈ దార్శనికతను సాకారం చేసేందుకు ప్రభుత్వం ఇప్పటికే రూ.2,516 కోట్ల పెట్టుబడితో 63,000 ప్రాథమిక వ్యవసాయ పరపతి సంఘాల (పీఏసీఎస్) కంప్యూటరీకరణను ప్రారంభించిందని తెలిపారు.
- 2014 నుంచి ప్రభుత్వం మొత్తం 157 మెడికల్ కాలేజీలను ఏర్పాటు చేసిందని, ఇప్పుడు వాటికీ అనుబంధంగా 157 కొత్త నర్సింగ్ కాలేజీలను ఏర్పాటు చేయనున్నట్లు ప్రకటించారు. 2047 నాటికి సికిల్ సెల్ అనీమియాను తొలగించే మిషన్‌ను ప్రారంభించనున్నట్లు తెలియజేశారు.
- ప్రభావిత గిరిజన ప్రాంతాల్లోని 0-40 సంవత్సరాల మధ్య వయస్సు గల 7 కోట్ల మంది ప్రజలకు సార్వత్రిక ఆరోగ్య పరీక్షలు నిర్వహించనున్నట్లు, అలానే మెడికల్ పరిశోధనలు మరియు ఆవిష్కరణలను ప్రోత్సహించడానికి ప్రభుత్వ మరియు ప్రైవేట్ వైద్య కళాశాలలో, ఐసీఎమ్ఆర్ పరిశోధన ల్యాబ్‌లలో సౌకర్యాలను మెరుగుపరుస్తున్నట్లు తెలిపారు.
- ఉపాధ్యాయ బోధన పద్దతులను మెరుగుపర్చేందుకు జిల్లా విద్యా మరియు శిక్షణా సంస్థలను వైబ్రెంట్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఎక్స్‌లెన్స్‌గా అభివృద్ధి చేస్తున్నట్లు తెలిపారు. అలానే విద్యార్థులకు నేషనల్ డిజిటల్ లైబ్రరీని మరింతంగా అందుబాటులోకి తీసుకొచ్చేందుకు రాష్ట్రాలు పంచాయితీ మరియు వార్డు స్థాయిలలో భౌతిక గ్రంథాలయాలను ఏర్పాటు చేయనున్నట్లు ప్రకటించారు.
